Günümüzde pek çok kişi sağlıklı bir yaşam sürmek, hastalıklardan uzak durmak ve vücudunu daha iyi tanımak amacıyla farklı diyetler uygulamaktadir. Bu diyetlerden biri de eliminasyon diyetidir. Eliminasyon diyetinin en önemli özelliklerinden biri, kişinin vücudunda istenmeyen etkilere yol açabilecek besinleri belirleyerek bu besinlerden uzak durmasıdır. Peki, eliminasyon diyeti nedir, nasıl yapılır ve eliminasyon diyetinde neler yenmez? İşte tüm merak edilenler!
Eliminasyon Diyeti Nedir?
Eliminasyon diyeti, besin intoleranslarını veya aşırı duyarlılıkları belirlemek için hazırlanan bir beslenme planıdır. Eliminasyon diyetinde, vücudun istenmeyen tepkiler vermesine sebep olan besinler kısa bir süreliğine beslenme planından çıkarılır. Daha sonra bu besinler tekrar yavaş bir şekilde beslenme planına dahil edilir ve bu aşamada kişinin vücudunda oluşan herhangi bir tepki (karın ağrısı, şişkinlik, gaz) izlenir. Eliminasyon diyeti ile vücutta istenmeyen yan etkiler yaratabilen besinler tespit edilir ve bu besinlerden uzun vadede kaçınılarak sağlıklı bir yaşam sürdürülmesi hedeflenir.
Eliminasyon Diyeti Neden Yapılır?
Eliminasyon diyetinin temel amacı, vücudun istenmeyen tepkiler vermesine yol açan besinleri tespit etmektir. Eliminasyon diyeti sayesinde kısa süreliğine bazı besinler tüketilmez ve bu sayede vücutta oluşan herhangi bir tepkiyi izlemesi kolaylaşır. Eliminasyon diyetinin genel olarak hedefleri şunlardır:
- Vücudu tahriş edebilecek veya iltihaplanmaya neden olabilecek besinlerin tespit edilmesi
- Eliminasyondan sonra yavaş bir şekilde tüketilen her bir besinin etkisini gözlemleyerek hangi besinin vücutta istenmeyen bir tepkiye yol açtığını belirlemek
- Vücudun ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineralleri belirlemek
- Eliminasyon diyetine eşlik edecek diğer testlerle (kan testleri, kanıtlanmış intoleranslar, alerji testleri) kombine ederek hangi besinin vücutta hangi intoleransa neden olduğunu belirlemek
Buna ek olarak eliminasyon diyeti şu durumlarda uygulanabilir:
- Bağırsak irritabl sendromu (IBS)
- Kronik migren
- Eklem ağrıları
- Kronik mide bulantısı
- Şişkinlik
- Gaz
Eliminasyon Diyeti Nasıl Yapılır?
Eliminasyon diyetinin ilk aşaması oldukça önemlidir çünkü bu aşamada uzun süre tüketilen besinler kısa bir süreliğine beslenme planından çıkarılır. Eliminasyon diyetinin şu aşamaları vardır:
- Ön Hazırlık: Eliminasyon diyetine başlamadan önce kişinin günlük alışkanlıkları incelenmeli ve eliminasyon diyeti süresince bu alışkanlıkların değiştirilip değiştirilemeyeceği belirlenmelidir. Ayrıca eliminasyon diyetine başlarken kişinin iş, sosyal yaşam ve seyahat planlarına dikkat edilmelidir. Diyetisyen yardımı ile hazırlanan eliminasyon diyeti listesiyle birlikte beslenme planına başlanmalıdır.
Diyet listesinde yer alan besinlerin hazırlanma şekilleri önemlidir çünkü pişirme yöntemlerine göre gıda bileşimi değişir ve vücudun toleransı da bu durumda değişiklik gösterebilir.
- Eliminasyon Aşaması: Eliminasyon diyetinin en önemli aşamasıdır. Bu aşamada vücudun intolerans gösterdiği veya hassasiyet oluşturduğu besinler tamamen beslenme planından çıkarılır ve bu şekilde en az üç hafta (21 gün) devam edilir. Kişinin bağışıklık sistemi hasar görmüşse eliminasyon süreci birkaç hafta daha uzatılabilir. Bu aşamanın uzunluğu kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Diyet süresince kişinin yedikleri, içtikleri ve hissettikleri not alınmalıdır.
Eliminasyon Aşaması Sonrası: Eliminasyon aşamasından sonra vücudun tolerans gösterdiği veya hassasiyet oluşturmadığı besinler yavaş bir şekilde tekrar beslenme planına eklenir ve her bir besini ekledikten sonra en az 3 gün bekleyerek vücudun tepkisi izlenir. Eğer eklenen her bir besinden sonra herhangi bir rahatsızlık (karın ağrısı, mide bulantısı, gaz, şişkinlik) hissedilmezse bu besinler diyet listesine dahil edilir. Ancak eklenen besinlerden birinin ardından rahatsızlık hissedilirse o besin tüketilmemeli ve rahatsızlık hissine neden olan besinler tespit edilip tüketimi bırakılmalıdır.
- Uzun Süreli Bakım Aşaması: Eliminasyon diyeti tamamlandıktan sonra kişide rahatsızlık oluşturan besinlerin tüketimi bırakılır ancak kişide rahatsızlık oluşturmayan ve diyet listesine dahil edilen besinlerin tüketimi devam eder.
Özetle eliminasyon diyetinin ilk aşamasında hassasiyet oluşturan besinlerden uzak durulur. İkinci aşamasında ise tüketilmeyen besinler tekrar tüketilmeye başlanır. Üçüncü aşamasında ise yeniden yenen her bir besinden sonra vücutta oluşan herhangi bir rahatsızlık hissedilmezse yeniden yenen bu besinlerin tüketimi devam eder ancak yeniden yenen bu besinlerden biri nedeniyle vücutta oluşan herhangi bir rahatsızlık hissedilirse o besin tüketiminden vazgeçilir.
Eliminasyon Diyetinde Neler Yenmez?
Kişinin vücuduna zarar veren veya intoleransa neden olan besinlerin eliminasyon diyetinde tüketimi yapılmaz. Eliminasyon diyetiyle birlikte her gün yenilen kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği için hazırlanacak menülerde şu gıdaların tüketilmesi önerilmez:
- Süt ve süt ürünleri (yoğurt, peynir, tereyağı)
- Kırmızı et
- Pirinç (kahverengi pirinç dahil)
- Mısır (nişasta da dahil)
- Tahıl ürünleri (buğday, arpa, çavdar)
- Kafein içeren içecekler (çay, kahve, kakao)
- Şeker ve şeker içeren gıdalar
- Meyve (portakal, greyfurt, ananas, elma, mango)
- Meyve suyu
- Sebze (domates, patlıcan, biber)
- Soya (soslar da dahil)
- Kuruyemiş (fındık, kaju fıstığı)
- Kükürtlü sebzeler (soğan, sarımsak)
Buna ek olarak eliminasyon diyeti sırasında şunlar da tüketilmez:
- Tütün ürünleri
- Alkol
- Maya
- Baharat karışımları
- Adozralanmış gıdalar (içindekiler kısmında maltodextrin veya aspartam bulunanlar)
- Açai meyvesi
Ayrıca eliminasyon diyetinde sahte tatlandırıcılar da kullanılmaz çünkü bu tatlandırıcılar bağırsak bakterilerini olumsuz etkiler.
Diyet Süresince Tüketilebilecek Besinler Nelerdir?
Diyet süresince yasaklı gıdalar dışında kalan tüm gıdalar tüketilebilir ancak yasaklı gıdalar dışında kalan gıdaların hazırlanma şekillerine dikkat edilmelidir çünkü pişirme yöntemlerine göre gıda bileşimi değişir ve vücudun toleransı da bu durumda değişiklik gösterebilir. Eliminasyon diyetinde yasaklı gıdalar dışında kalan şu gıdalar tüketilebilir:
- Tüm sebzeler (domates, patlıcan, biber hariç)
- Peynir altı suyu protein tozu
- Taze veya dondurulmuş meyve
- Yağsız et ve tavuk
- Bazı baharatlar (kimyon, kekik, nane)
- Pirinç unu veya patates nişastası gibi gluten içermeyen unlar