Eliminasyon diyeti, belirli yiyeceklerin ve içeceklerin belli bir süre için (genellikle 2-3 hafta) beslenme planından çıkarılması ve sonrasında tekrar eklenerek hangi besinlerin vücutta toleranssızlık yarattığının araştırıldığı bir diyettir.
Diyetin temel amacı, kişide belirli bir besine karşı toleranssızlık oluşturup oluşturmadığını anlamaktır. Bu nedenle diyetin ilk kısmında belirtilen besinler tüketilmez. Belirli bir süre sonra yasaklanan besinler birer birer diyete eklenir. Bu aşamada vücut, sindirim sistemi, cilt, ruh hali, uyku ve diğer belirtiler üzerinden eklenen besinler için tepki verir. Sonuç olarak besinlere verilen tepkiler kaydedilir. Böylece belirli bir besinin sindirim sistemi üzerinde hassasiyete neden olup olmadığını anlamak mümkündür.
Eliminasyon diyeti aynı zamanda besin intoleransı ve gıda hassasiyeti diyeti olarak da adlandırılır.
Eliminasyon Diyeti Nedir?
Eliminasyon diyeti, sindirim sistemi üzerinde rahatsızlık oluşturan besinleri tespit etmek için uygulanan bir tür beslenme programıdır. Diyet, sindirim sisteminde hassasiyete yol açan besinlerin tüketilmediği 3 haftalık bir süre ile başlar. Bu süreçte beslenme planında yalnızca güvenli olarak tanımlanan besinler bulunur. Akabinde eliminasyona uğrayan her bir besin birer birer diyete eklenir. Bu aşamada vücudun yeni eklenen besinler için verdiği tepkiler gözlemlenir. Örneğin yeni eklenen besin tüketildikten sonra şişkinlik hissedilmesi, gaz çıkarılması, mide bulantısı yaşanması ya da ciltte kaşıntı oluşması gibi semptomlar kişide söz konusu olan besin intoleransını işaret eder.
Eliminasyon diyetinin amacı, sindirim sisteminde hassasiyet oluşturan besinlerin vücuda verilmesiyle yaşanan semptomlar arasındaki ilişkiyi anlamaktır. Örneğin, diyetin eliminasyon aşamasında herhangi bir şişkinlik hissi ya da gaz çıkarılması gibi bir durum söz konusu değilken, yasaklanan besinler arasında yer alan çilek veya avokado diyetin yeniden başlama aşamasında tüketildiğinde, bu besinlerden sonra şişkinlik hissedilmesi gibi semptomlar oluşması söz konusu olabilir. Aynı zamanda eliminasyon diyeti kilo verme hedefiyle de uygulanabilir.
Eliminasyon Diyeti Kimler İçin Uygundur?
Eliminasyon diyeti, belirli gıdalara karşı toleranssızlığı olan kişiler için uygundur. Toleranssızlık; vücudun belirli bir besini normalde olduğu gibi sindirememesi ve bu besinin vücutta çeşitli sağlık sorunlarına yol açmasına neden olmasıdır. Toleranssızlık, her bireyde aynı semptomları oluşturmayabilir. Bu nedenle hangi gıdanın vücutta hangi semptoma neden olduğunu anlamak için bu diyette yer alan belirli gıdaların tüketiminden kaçınılır.
Buna bağlı olarak eliminasyon diyeti aşağıdaki durumlarda uygulanabilir:
- Sindirim sorunları: Diyetin temel amacı vücudun hangi gıdayı tolere edip edemediğini anlamaktır. Eliminasyon diyeti sindirim sorunları yaşayan kişilerde uygulanabilir.
- Bağışıklık sistemi rahatsızlıkları: Eliminasyon diyeti, bağışıklık sistemine bağlı rahatsızlıkları olan kişilerde de kullanılabilir.
- Mide rahatsızlıkları: Mide rahatsızlıkları yaşayan kişilerde eliminasyon diyetinin faydası olabilir.
- Cilt sorunları: Eliminasyon diyetinin bir diğer yararı da ciltte oluşan sorunların giderilmesine yardımcı olmasıdır.
Bunların dışında şu durumda kişilerde eliminasyon diyeti uygulanması önerilir:
- Diyette yer alan bazı gıdalara karşı alerjisi olan kişiler
- Diyette yer alan bazı gıdaları sindiremeyen kişiler
- Beslenme alışkanlıklarını değiştirmek isteyen kişiler
Aynı zamanda şu durumlarda eliminasyon diyeti önerilmez:
- Hamilelik veya emzirme döneminde olan kadınlar
- Kilo verme hedefi olmayan kişiler
- Kronik rahatsızlığı olan kişiler
- Alerji testi yapılmamış kişiler
Eliminasyon Diyetinin Faydaları Nelerdir?
Eliminasyon diyeti, sindirim sisteminde hassasiyet oluşturan besinleri tespit etmenin yanı sıra birçok fayda da sağlayabilir.
- Sindirim sorunlarının giderilmesi: Eliminasyon diyetinin en önemli faydalarından biri de sindirim sorunlarının giderilmesidir. Eliminasyon diyetinin ilk aşaması olan eliminasyon sürecinde vücutta hassasiyete neden olan gıdalar elimine edilir. Bu aşamada belirlenen süre boyunca vücuttaki hassasiyet hissi giderilir.
Ayrıca eliminasyon diyetinin diğer faydaları şöyledir:
- Ciltte oluşan kuruluk ve kaşıntı gibi semptomların hafiflemesi
- Bağışıklık sistemini güçlendirmesi
- Mide bulantısı ve gaz çıkarılması gibi sindirim sorunlarını azaltması
- Mide kramplarını hafifletmesi
- Yüksek tansiyon ve kolesterol gibi kalp rahatsızlıklarını azaltması
Eliminasyon Diyeti Nasıl Yapılır?
Eliminasyon diyetinin, belirli bir düzeni vardır. Diyetin 2-3 hafta süren eliminasyon aşaması ile başlar. Bu aşamada yasaklanan besinler tüketilmez. Vücudun sindirim sistemi belirtileri gözlemlenir ve kaydedilir.
Bazı kaynaklarda eliminasyon diyetinin ilk kısmı olan eliminasyon aşaması yerine eliminasyon provası terimi kullanılır. Eliminasyon provası, dengenizi ve toleransınızı bulmak için diyetinizden potansiyel olarak rahatsız edici olan gıdaların çıkarılmasıdır.
Eliminasyon Diyetinin İlk Aşaması: Eliminasyon Aşaması (Eliminasyon Provası)
Diyetin ilk kısmında yasaklanan tüm besinler tüketilmez. İki ila üç hafta süren bu süreçte sadece güvenli olarak tanımlanan besinler tüketilir.
Tüketilen güvenli besinler sayesinde vücudun bağışıklık sistemi ve sindirim sistemi üzerindeki belirtiler not edilir. Eğer belirtilerde düzelme meydana gelirse bu, yasaklanan gıdalardan birinin vücutta hassasiyete neden olduğunu gösterir.
Eliminasyon Diyetinde Yasaklı Besinler Nelerdir?
Diyet süresince tüketilmeyecek yasaklı gıdalar şöyledir:
- Süt ve süt ürünleri (yoğurt hariç)
- Tahıllar (gluten içeren ekmek, makarna, bulgur, pirinç, yulaf ve mısır)
- Peynir ve yoğurt gibi fermante ürünler
- Paketli gıdalar (şeker ilavesi olanlar dahil)
- Kahve ve siyah çay
- Meyve suları
- Sebze suları
- Meyveler (üzüm, portakal, limon, elma, kiraz ve çilek)
- Sebzeler (soğan ve sarımsak)
- Kırmızı et (domuz eti hariç)
- Tüm baklagiller
- Yumurta sarısı
- Mısır nişastası
Aynı zamanda yasaklı içecekler şöyledir:
- Soda (asitli su)
- Maden suyu
- Süt ve süt ürünleri içeren içecekler
- Meyve suları
Bunların dışında aşağıdaki içeceklerde yasaktır:
- Tütün ürünleri
- Kafein içeren içecekler (çay ve kahve hariç)
- Sakız
- Soya sosu
Eliminasyon Diyetinde Tüketilebilecek Güvenli Besinler Nelerdir?
Diyet süresince tüketilebilecek güvenli gıdalar şöyledir:
- Taze sebzeler (mantar hariç)
- Meyveler (muz hariç)
- Pirinç unu
- Kinoa
- Kahvaltılık gevrekler
- Kuruyemişler (yer fıstığı hariç)
- Peynir altı suyu protein tozu (laktosuz)
- Zeytinyağı, hindistan cevizi yağı ve avokado yağı gibi yağlar
- Tuzsuz tereyağı veya margarin
Diyetin İkinci Aşaması: Yeniden Tanımlama Aşaması (Tanımlama Provası)
Diyetin ikinci kısmında eliminasyona uğrayan her bir gıda sırayla yeniden diyete eklenir. Bu aşama eliminasyondan sonra başlar.
İlk olarak ilk gün yeniden tanımlamaya geçiş yapılır. Tanımlama gününde yeniden eklenen yiyecek tüketilir. Bu noktada yeniden tanımlanan yiyecek dışında başka yiyecek tüketimi yapılmaz. Aynı zamanda diyet listesine yeni eklenen yiyecek dışında içecek tüketimi yapılmaz.
Tüketilen yeni eklenen yiyecek sonrası vücutta oluşan belirtiler kaydedilir. Örneğin yeni eklenen yiyecekten sonra şişkinlik hissedilmesi bu yiyeceğin sindirim sistemi üzerinde hassasiyete neden olduğunu gösterir.
Tüketilen güvenilir yiyeceklerin listesini oluşturmak için birkaç gün beklenebilir. Örneğin sadece akşam yemeğinde yeni eklenen yiyecek tüketildi ise ertesi gün herhangi bir belirti oluşup oluşmadığına bakılır. Eğer herhangi bir semptom yoksa ertesi gün tekrar yeni eklenen yiyecek tüketilebilir. Ancak ertesi gün belirtilerde herhangi bir düzelme söz konusu olmazsa üçüncü gün yeniden tanımlanan yiyecek tekrar tüketilir.
Diyet Sürecinde Kaydedilecek Belirtiler Nelerdir?
Diyet süresince kaydedilmesi gereken belirtiler şöyledir:
- Mide ağrısı veya bulantı hissi
- Kilo değişikliği
- Sindirim semptomları (kabızlık veya ishal)
- Cilt sorunları (kuruluk veya kaşıntı)
- Mood değişiklikleri (kaygı veya depresyon)
- Uyku kalitesi değişikliği (uykusuzluk veya aşırı uyuma)
Diyet Süresince Hangi Gıda Grupları Yeniden Eklenebilir?
Diyet süresince yeniden tanımlama aşamasında yeniden eklenen gıda grupları şöyledir:
- Süt ve süt ürünleri (yoğurt hariç)
- Tahıllar (gluten içeren ekmek, makarna, bulgur, pirinç, yulaf ve mısır)
- Peynir ve yoğurt gibi fermante ürünler