Pankreas, sindirim ve metabolizmaya yardımcı olan enzimleri ve hormonları üreten bir organ olarak vücudun karın bölgesinde yer alır. Şeker hastalığı olarak da bilinen pankreatit, şeker hastalığı ve belirli türde kanserleri etkileyebilen pankreasın iltihaplanmasıdır. Pankreatit tedavisinde beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi gerekir. Pankreatit diyetinin amacı, sindirime yardımcı olmak ve pankreas üzerindeki stresi azaltmaktır. Bu yazımızda, pankreas sağlığını destekleyecek diyetten bahsedeceğiz.
Pankreatit Nedir?
Pankreatit, pankreasın iltihaplanması sonucu meydana gelen sindirim sistemi rahatsızlığıdır. Pankreas, ince bağırsağa açılan kanal sistemi aracılığıyla sindirim enzimlerini salgılar. Bu enzimler yiyeceklerin sindirilmesine yardımcı olur. Aynı zamanda insülin hormonu üreterek kan şekerinin kontrolüne katkı sağlar. Sindirim enzimlerinin aktivitesi sadece on iki parmak bağırsağında olması gerekirken, iltihaplanma ve hasar sonucunda bu enzimler pankreas içerisinde aktif hale geçer ve pankreas kendini sindirmeye başlar. Bu da pankreasta hasara neden olur.
Pankreatit akut (ani başlangıçlı) veya kronik (uzun süreli) olabilir. Akut pankreatitte aniden çok şiddetli karın ağrısı, ateş, bulantı ve kusma gibi belirtiler görülebilir. Kronik pankreatitte ise iltihaplanma sürekli olarak devam eder ve zamanla pankreas hasar görür. İltihap nedeniyle yağlar yeteri kadar sindirilemeyebilir. Sindirimin bozulması sonucu besin öğelerinin emilimi de bozulur. Kronik pankreatitte karın ağrısı, kilo kaybı, ishal, yorgunluk, yağlı dışkı, mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler görülebilir.
Pankreatitin en sık görülen nedeni safra taşları ve aşırı alkol tüketimidir. Pankreatit belirtileri kişiden kişiye değişir. Genellikle de benzerlik gösterir. Akut pankreatitte şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma, ateş, hızlı nabız, titreme, nefes darlığı, kan basıncında düşme ve sarılık görülür. Kronik pankreatitte ise karın ağrısı, kilo kaybı, ishal, yorgunluk, yağlı dışkı, mide bulantısı ve kusma görülebilir.
Pankreatit Nedenleri
Pankreas iltihabının en yaygın nedenleri arasında safra taşları ve aşırı alkol tüketimi yer alır. Bunun dışında tütün kullanımı, bazı ilaçların yan etkileri, yüksek yağ oranına sahip beslenme tarzı da pankreas iltihabına sebep olabilmektedir. Otomatik bağışıklık hastalığı (sjögren sendromu gibi), fibrozis kistik hastalığı, hiperkalsemi (kanda kalsiyum oranının normalin üstünde olması) da iltihabın nedenleri arasında yer alır.
Pankreatit Belirtileri Nelerdir?
Pankreatit belirtileri akut ve kronik olarak iki şekilde görülebilir. Akut pankreatitte aniden ortaya çıkan şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma, ateş ve hızlı kalp atışı gibi belirtiler sıklıkla görülür. Kronik pankreatitte ise uzun süre devam eden karın ağrısı, kilo kaybı, ishal, yağlı dışkı, mide bulantısı ve kusma görülür.
Pankreas Sağlığı Nasıl Korunur?
Karbonhidrat açısından düşük bir beslenme tarzı benimsemek veya karbonhidratı azaltmak pankreas sağlığını korumaya yardımcı olur. Protein ağırlıklı beslenmek de pankreas sağlığı için oldukça önemlidir. Alkol tüketimini azaltmak veya sıfırlamak, sigara içmemek veya bırakmak pankreas sağlığını korumak adına önemli alışkanlıklardır.
Pankreas Diyeti Nedir?
Pankreas diyeti; pankreatit teşhisi konmuş bireyler için hazırlanan özel bir diyettir. Bu diyetin amacı; karbonhidrat ve şeker alımını azaltarak pankreasın çalışmasını kolaylaştırmaktır. Ayrıca proteinden zengin ve yağdan düşük bir diyet programı ile sindirim sistemine ek bir yük bindirilmez. Pankreas diyetinde vücuda gerekli besin ögeleri sağlanarak genel sağlık korunmaya çalışılır.
Pankreatit Diyeti Nasıl Olmalı?
Pankreatit diyetinde özellikle kronikleşen hastalıkta tam sindirilemeyen gıda maddeleri tüketilmemelidir. Yağ ve liften zengin besinlerden uzak durulmalı; hazır gıda tüketimi azaltılmalıdır. Yağ alımı minimum seviyede tutulmalı ve az yağlı gıdalar tüketilmelidir. Protein kaynakları; yağsız etler, deniz ürünleri, kümes hayvanları tercih edilmelidir. Alkol kullanımı pankreas üzerinde çok olumsuz etkiye sahip olduğundan bu diyette sıfırlanması gereken bir besindir. Tütün kullanımı da zararlarını en aza indirmek adına bırakılmalıdır.
Diyet sırasında vücudun karbonhidrat ihtiyacını karşılamak için tam tahıllar tercih edilmeli; porsiyon kontrolü sağlanmalıdır. Yeterli miktarda su içilmelidir çünkü pankreas suyun varlığı ile çalışır. Lif alımı artırılmalı ancak ani artışlardan kaçınılmalıdır çünkü bu durum sindirim sistemini olumsuz etkileyebilir. Küçük öğünler tercih edilmeli; 2-3 saatte bir yemek yenmelidir.
Pankreatit Diyet Listesi
Kronik pankreatitte uygun diyet listesi aşağıdaki gibi olmalıdır:
- Kahvaltı: Yoğurt veya süt
- Öğle: Sebze yemeği (zeytinyağlı), salata (yağsız), tam buğday ekmeği
- İkindi: Yoğurt veya süt
- Akşam: Tavuk veya balık
- Gece: Peynir veya yoğurt
Pankreatitte önerilen besinler aşağıdaki gibidir:
- Sebzeler: Lahana, enginar, havuç, kereviz
- Meyveler: Elma, armut, çilek
- Yağsız protein kaynakları: Tavuk göğsü, balık
- Yağsız süt ürünleri: Yoğurt
- Düşük yağlı gıdalar: Tam buğday ekmeği
- Tahıllar: Pirinç
Örnek Diyet Listesi
Aşağıdaki diyet listesi; kronik pankreatiti olan bireylere önerilen besinleri içermektedir:
- Kahvaltı: Yoğurt veya az yağlı süt
- Öğle: Zeytinyağlı sebze yemeği (salça kullanılmadan), az yağlı peynir dilimi kadar tüketimi (aşırı değil), tam buğday ekmeği
- İkindi: Meyve yoğurt veya süt karışımı
- Akşam: Tavuk göğsü veya balık
- Gece: Peynir veya yoğurt
Kronikleşmiş pankreatitte sindirim problemi yaşandığından ötürü protein miktarı azaltılır ancak yeterince alınması sağlanır. Yağ alımı azaltılır ancak sağlıklı yağ kaynakları (zeytinyağı) önerilir. Karbonhidrat alımı düzenlenir; basit karbonhidratlardan uzak durulur. Lif alımı artar ancak ani artışlardan kaçınılmalıdır.
Örnek Pankreatit Diyeti Listesi
- Kahvaltı: Az yağlı peynir dilimi kadar az yağlı beyaz peynir, tam buğday ekmeği kadar kepekli ekmek veya pide (çok değil), bir adet haşlanmış yumurta veya bir adet omlet (az yağlı), şekersiz bitki çayı veya 1 fincan yarım yağlı süt ile yapılmış şekersiz kahve
- Ara Öğün: 1 porsiyon az yağlı yoğurt veya yarım porsiyon az yağlı dondurma (mayhoş)
- Öğle: Zeytinyağlı sebze yemeği (salça kullanılmadan), yarım tabak kadar bulgur pilavı veya esmer pirinç pilavı (aşırı değil), zeytinyağı ile hazırlanmış bol yeşillikli salata (yağsız), kepekli ekmek kadar tam buğday ekmeği veya galeta bisküvi (aşırı değil)
- Ara Öğün: Az yağlı yoğurt (kıvamlı) ya da ayran
- Akşam: Tavuk göğsü kadar kümes hayvanı eti veya balık, zeytinyağı ile yapılmış yeşillikli az salata, tam buğday ekmeği kadar kepek ekmek ya da galeta bisküvi
- Ara Öğün: Bir porsiyon az yağlı yoğurt veya kefir ya da yarım porsiyon mayhoş dondurma
Diyette Yeterli Sıvı Tüketimi
- Pankreasın düzgün çalışabilmesi için yeterli sıvıya ihtiyacı vardır. Pankreas sıvının varlığı ile sindirim enzimlerini aktive eder. Vücudun sıvı ihtiyacını su karşılar ancak bitki çayları da iyi birer sıvı kaynağıdır. Kronik pankreastitte bitki çaylarının özellikle papatya çayının içilmesi önerilir.
Pankreasa Zarar Veren Besinler
- Kronik pankreatit tedavisinde bol sıvı tüketimi önerilirken kronik böbrek yetmezliği olan bireylere diyet tedavisinde sıvı kısıtlaması yapılır. Ayrıca potasyum kısıtlaması yapan diyet listeleri de mevcuttur.
Kronik Böbrek Hastalarında Pankreatit Diyeti
- Kronik böbrek hastalığı bulunan bireylerde diyet tedavisi şu şekildedir;
- Ateş yükselmesi: Günde en fazla 2 gram sodyum alımı ile böbreklere yük bindirilmez
- Ödem oluşumu: Günde en fazla 1 gram sodyum alımı ile ödem oluşumu önlenir
- Potasiyum yüksekliği: Kan değerlerine göre potasyum alımı düzenlenir
- Sıvı alımı: Yine kan değerlerine bağlı olarak sıvı alımı kısıtlanabilir
- Böbrek yetersizliği ilerleyip diyaliz dönemine gelindiğinde diyet tedavisi değişiklik gösterir;
- Potasyum: İdrar yolu ile atılım azaldığı için potasyumun sıkı kontrolü sağlanır
- Sodyum: Ödem oluşumunu engellemek adına sodyum kontrollü beslenmeye dikkat edilir
- Sıvı: Sıvı kısıtlamasına gidilebilir ancak diyaliz yapılan günlerde sıvı kısıtlaması yapılmaz
- Protein: Diyaliz döneminde protein alımı artırılır çünkü diyaliz esnasında birçok protein ayrışmaz ve vücuttan atılır.