Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocuklarda dikkat dağınıklığına ve hiperaktif davranışlara yol açan bir davranışsal sağlık bozukluğudur. Bu bozukluğu olan çocuklar dikkatlerini yoğunlaştırmakta, organize olmakta ve görevleri tamamlama konusunda zorluk yaşarlar. Hiperaktivite aşırı hareketlilik, konuşkanlık, otururken kıpırdanma ve sıraya girmekte sabırsızlanma gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu bozukluğa sahip çocukların genetik, biyolojik ve çevresel etmenlerin bir kombinasyonundan etkilenen beyinleri vardır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar, dikkatlerini yoğunlaştırmakta, organize olmakta ve görevleri tamamlama konusunda zorluk yaşayabilirler. Hiperaktivite aşırı hareketlilik, konuşkanlık, otururken kıpırdanma ve sıraya girmekte sabırsızlanma gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu bozukluğa sahip çocukların genetik, biyolojik ve çevresel etmenlerin bir kombinasyonundan etkilenen beyinleri vardır.
DEHB Belirtileri
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar genellikle şu belirtileri gösterir:
-
Görevlerde dikkat dağınıklığı ve dikkatsizlik.
-
Sıraya girme ve bekleme konusunda zorluk.
-
Koltukta otururken kıpırdanma.
-
Günlük işlerde unutkanlık.
-
Aşırı hareketlilik.
-
Duygusal patlamalar.
-
Konuşkanlık.
-
Doğru cevap vermeden önce düşünmeden cevap verme.
-
Oyun oynarken başkalarının eşyalarına zarar verme.
-
Görevleri tamamlamak için organizasyon eksikliği.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile İlgili Yaygın Yanlış Bilgiler
Hiperaktivite bozukluğu (ADHD) hakkında birçok yanlış bilgi vardır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) hakkında yaygın yanlış anlamalardan bazıları şunlardır:
- Yanlış: DEHB olan herkes hiperaktiftir.
Doğru: Hiperaktivite belirtisi göstermeyen dikkat eksikliği (ADHD) olan çocuklar vardır. Hiperaktivite belirtileri, daha çok oturması gereken anlarda aşırı hareketlilik gösteren küçük çocuklarda görülür. Küçük yaşlarda daha belirgin olan hiperaktivite, ergenliğe doğru daha az kendini gösterir.
- Yanlış: DEHB sadece erkek çocuklarda görülür.
Doğru: Kız çocuklarda da DEHB vardır, ancak semptomlar daha az belirgindir. DEHB olan erkek çocuklar genellikle daha dışa dönük, saldırgan veya uyumsuz olarak görülür. Öte yandan, DEHB olan kız çocuklar genellikle içe dönük, sessiz veya utangaç olarak algılanır. Bu nedenle semptomları daha az belirgin olabilir.
- Yanlış: Dikkat eksikliğinin tek nedeni aile içindeki sorunlardır.
Doğru: Çocuklarda dikkat eksikliğinin tek bir nedeni yoktur. Genetik faktörler, ailede görülen davranışsal sağlık bozuklukları, çevresel etmenler, beyin yapısı ve kimyası gibi birçok faktör bu sorunun nedenleri arasında sayılır.
- Yanlış: Dikkat eksikliği olan çocuklar sadece kötü davranıyorlar.
Doğru: Dikkat eksikliği olan çocuklar kötü niyetle davranmazlar. Dikkat eksikliği veya hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ile mücadele eden çocukların beyinlerinde farklılıklar vardır ve bu onları hata yapmaya veya istenmeyen davranışları sergilemeye yönlendirir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Olan Çocuklarda Görülen Davranışsal Problemler
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklarda şu davranışsal problemler görülebilir:
-
Aşırı hareketlilik veya huzursuzluk
-
Koltuğun üzerinde oturmada zorluk
-
Koşma veya tırmanma isteği
-
Yüksek sesle konuşma veya başkalarını sürekli rahatsız etme
-
Sıraya girmekte zorlanma veya bekleme konusunda sabırsızlık
-
Görevleri tamamlamada zorluk veya dikkat dağınıklığı nedeniyle dikkatsizlik hataları yapma
-
Organize olmada zorluk
-
Unutkanlık veya gün boyunca kaybolan eşyalar
-
Görevleri ve sorumlulukları tamamlama konusunda zorluk
-
Hataları düzeltememe veya yaptığı hatalardan ders çıkaramama
-
Arkadaşlarla veya akranlarla iyi geçinememe
-
Oyun oynarken başkalarının eşyalarına zarar verme veya izinsiz alma
-
Duygusal patlamalar veya öfke nöbetleri
-
Kolayca hayal kırıklığına uğrama veya sinirlenme
-
Zayıf öz disiplin veya dürtü kontrolü
-
Başkalarının sözünü kesme veya müdahale etme
-
Konuşkanlık veya yüksek sesle konuşma gibi sosyal sinyalleri göz ardı etme
-
Sık sık özür dilemekten hoşlanmama gibi suçluluk duygusu eksikliği
DEHB Neden Olur?
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ile ilgili kesin nedenler bilinmemektedir. Ancak, genetik faktörler, ailede görülen davranışsal sağlık bozuklukları, çevresel etmenler, beyin yapısı ve kimyası gibi birçok faktör bu sorunun nedenleri arasında sayılır. Yapılan araştırmalar sonucunda şu bulgular elde edilmiştir:
-
ADHD’li çocukların yaklaşık %25’inde ailede başka birinin de ADHD’si vardır.
-
ADHD’li çocukların %25 ile %50’sinin ailesinde bipolar bozukluk vardır.
-
ADHD’li çocukların yaklaşık %15’inde ailede depresyon görülür.
-
ADHD’li çocukların %20 ila %40’ında ailede anksiyete bozukluğu vardır.
-
ADHD’li çocukların %5 ila %10’unun ailesinde madde kullanımı problemi yaşanır.
-
ADHD’li çocukların yaklaşık %10 ila %20’sinin ailesinde öğrenme güçlüğü görülür.
-
DEHB olan annelerin %12’sinin gebelik sırasında alkol bağımlılığı olduğu belirlenmiştir.
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) olan kişilerin beyinlerinde bazı farklılıklar vardır. Beynin şu bölümleri farklı çalışır:
a) Beynin ön kısmı: Beynin en ön kısmı karar verme, davranış kontrolü ve problem çözme gibi işlevlerde rol oynar. ADHA’si olan kişilerin beynin bu bölümü daha az aktif çalışır.
b) Beynin arka kısmı: Beynin arka kısmı ise görsel bilgiyi işlemekte rol oynar. ADHD’si olan kişilerin beynin bu bölümü ise daha aktif çalışır.
d) Beynin sağ tarafı: Beynin sağ tarafı dikkat yönetiminde önemli rol oynar. ADHD’si olan kişilerin beynin bu bölümü ise daha az aktif çalışır.
e) Beynin sol tarafı: Beynin sol tarafı ise dürtü kontrolünde önemli rol oynar. ADHD’si olan kişilerin beynin bu bölümü ise daha az aktif çalışır.
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD), beyindeki kimyasal dengeyi etkileyen dopamin adı verilen bir nörotransmitterle ilişkilidir. Dopamin seviyesindeki dengesizlikler farklı semptomlara neden olur:
a) Düşük dopamin seviyeleri: Düşük dopamin seviyeleri motivasyon eksikliğine neden olur. Bu durum görevlere odaklanmayı zorlaştırır. Ayrıca unutkanlık, yorgunluk ve düşük enerji gibi belirtilere de yol açar.
b) Yüksek dopamin seviyeleri: Yüksek dopamin seviyeleri aşırı uyarılmaya neden olur. Bu durum aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve heyecan arayışı gibi belirtilerle kendini gösterir.
d) Dopamin artışı: Dopamin seviyesindeki ani artışlar risk alma davranışlarını artırır. Bu durum tehlikeli aktivitelerden kaçınmayı zorlaştırır.
e) Dopamin reseptörleri: Dopamin reseptörlerindeki farklılıklar kişide yüksek enerjiye neden olur.
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD), ebeveynlerin hamilelik sırasında sigara içmesi, alkol tüketmesi veya yasadışı uyuşturucu kullanması gibi çevresel etmenlerden de kaynaklanabilir. Ayrıca gebelik sırasında stres ve düşük doğum ağırlığı da bu bozukluğun oluşumunu tetikler. Çocuklarda kurşun zehirlenmesi de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna neden olabilir.
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD), çocukluk çağında ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Ancak bazı bireylerde semptomlar ergenliğe kadar belirginleşmez. Bu durum bireylerin beyin yapısına bağlı olarak ortaya çıkar. Yapılan araştırmalar sonucunda şu bulgular elde edilmiştir:
a) Ailelerde yapılan araştırmalarda ADHD ile ilgili semptomları ergenlik döneminde gösteren bireylerin ailelerinde de aynı özelliklere sahip kişiler tespit edilmiştir.
b) Erken doğan bebeklerde yapılan araştırmalarda bebeklerin %14’ünde ADHD’ye benzer semptomlara rastlanmıştır.
d) Gebelikte sigara içen annelerin doğum yaptığı bebeklerde yapılan araştırmalarda bebeklerin %16’sında ADHD’ye benzer semptomlara rastlanmıştır.
e) Beyin görüntüleme çalışmalarında ergenlik döneminde ADHD’ye benzer semptomları gösteren kişilerin beyinlerinde farklılıklar olduğu tespit edilmiştir.
dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD), bireylerin genetik yapısına bağlı olarak ortaya çıkar. Yapılan araştırmalar sonucunda şu bulgular elde edilmiştir:
a) Genetik olarak farelere aktarılan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) geninin farelerde de aynı belirtilere yol açtığı görülmüştür.
b) ADHD ile ilgil genlerin farelere aktarılmasıyla birlikte bireylerin davranışlarında değişiklikler gözlemlenmiştir. Bu değişiklikler nörotransmitter dopamin seviyesinde ortaya çıkan farklılıklardan kaynaklanmıştır.
d) Genetik araştırmalar sonucunda kadmiyum adı verilen metalin DNA’yı değiştirdiği keşfedilmiştir. Kadmiyumun değişime uğrattığı DNA’nın farelere aktarılmasıyla birlikte farelerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna benzer semptomlar gözlemlenmiştir.