Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukların dikkatini odaklamada zorluk çekmesi ve aşırı hareketli olması gibi davranışlarla kendini gösteren bir durumdur. DEHB, yalnızca çocukları değil, aynı zamanda ergenleri ve yetişkinleri de etkileyebilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar bazen impulsif davranışlar sergilerler. Bu, başkalarının sözünü kesmek veya beklemeden karar vermek gibi düşüncesiz hareketleri içerebilir. Çocukların yaklaşık üçte biri dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilişkili bir öğrenme bozukluğuna sahiptir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavi edilebilir, ancak tedavi olmadan çocuklar olumsuz sonuçlarla karşılaşabilirler. Okulda, evde veya sosyal hayatlarında zorluk yaşayabilirler. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri ve semptomları genellikle dört yaşında görülmeye başlanır ancak bazı çocuklarda daha sonra ortaya çıkabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların dikkatini çekmek için sık sık farklı şeyler denemek gerekebilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda şu belirtiler görülebilir:
-
Zihinsel olarak çok meşgul görünmeleri.
-
Hareketsiz oturmakta zorluk çekmeleri.
-
Oyun oynarken veya bir şeyle ilgilenirken aşırı konuşmaları.
-
Kol veya bacaklarını sürekli hareket ettirmeleri.
-
Başkalarının sözünü kesmeleri.
-
Dikkat dağınıklığı.
-
Unutkanlık.
-
Görevleri tamamlamada zorluk çekmeleri.
-
Hata yapmaları.
-
Görevleri organize etmede zorluk çekmeleri.
-
Duygusal olarak dengede kalmamaları.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Semptomları
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda şu semptomlar görülebilir:
1. Zihinsel Olarak Çok Meşgul Görünme
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle zihinsel olarak çok meşgul görünürler. Bu, dikkatlerini bir şeye odaklamada zorluk çektikleri anlamına gelir. Sürekli başka şeyler düşünürler ve çevrelerindeki olaylara dikkat etmezler.
2. Aşırı Hareketlilik
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle aşırı hareketlidirler. Hareketsiz oturmakta zorluk çekerler ve sürekli hareket halindeymiş gibi görünürler. Sürekli koşma, tırmanma veya el ve ayaklarını hareket ettirme isteği duyarlar.
3. Aşırı Konuşma
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle aşırı konuşkandırlar. Konuştukları konuda başkalarının ilgisini çekmekte zorlanırlar ve sürekli olarak konuşma ihtiyacı hissederler. Ayrıca, başkalarının sözünü sık sık keserler ve onlardan önce cevap verme eğilimindedirler.
4. Dikkat Dağınıklığı
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle dikkat dağınıklığı yaşarlar. Bu, dikkatlerini bir şeye odaklamada zorluk çektikleri anlamına gelir. Duyusal uyarıcılara karşı aşırı hassas olabilirler veya çevrelerinde olup bitenlere dikkat etmeyebilirler.
5. Unutkanlık
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle unutkandırlar. Bu, ders kitaplarını veya ödevleri evde bırakma, zamanında işlerini tamamlamada zorluk çekme veya kendi başlarına görevleri tamamlamada zorluk çekme gibi şeyleri içerebilir.
6. Görevleri Tamamlamada Zorluk Çekme
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle görevleri tamamlamada zorluk çekerler. Bu, dikkatin dağılması veya görevlerin organize edilmesinde zorluk çekmelerinden kaynaklanabilir.
7. Hata Yapma
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle dikkatsizlikten hata yaparlar. Bu hatalar genellikle basit hatalar olup, dikkatin dağılması nedeniyle meydana gelir.
8. Görevleri Organize Etmede Zorluk Çekme
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle görevleri organize etmede zorluk çekerler. Bu, görevlerin zamanında tamamlanmasında veya belirli bir sırayla tamamlamada zorluk çekmeyi içerebilir.
9. Duygusal Olarak Dengede Kalamama
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar genellikle duygusal olarak dengede kalamazlar. Bu, öfke patlamaları, hayal kırıklığı veya üzüntü gibi güçlü duygulara sahip olmayı içerebilir.
Ergenlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri nelerdir?
Ergenlerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri şunlardır:
-
Aşırı hareketlilik veya huzursuzluk,
-
Duygusal dalgalanmalar,
-
Sabırsızlık,
-
Hızlı karar verme,
-
Düşünmeden yapılan riskli davranışlar,
-
Dikkat dağınıklığı,
-
Konsantre olamama,
-
İnisiyatif almada zorluk,
-
Unutkanlık,
-
Görevleri tamamlama zorluğu,
-
Sık sık başkalarının sözünü kesme.
Hiperaktivite Nedir?
Hiperaktivite, aşırı hareketlilik olarak adlandırılır. Hiperaktivitesi olan çocuklar sürekli hareket halindeymiş gibi görünürler ve çok fazla konuşurlar. Hareketsiz oturmakta zorlanırlar ve el ile ayaklarını sürekli oynatırlar. Hiperaktivite genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkar ve dikkat eksikliği ile hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olarak bilinen durumla ilişkilidir.
Hiperaktivitenin tek bir nedeni yoktur; genetik faktörlerden çevresel etkilere kadar birçok etken rol oynayabilir. Çocuklarda hiperaktivite, genellikle davranışsal müdahale yöntemleri ile tedavi edilir. Bu müdahaleler arasında yapılandırılmış bir günlük program, kuralların belirlenmesi ve ödül sistemlerinin kullanılması yer alır. Ayrıca ailelerin eğitilmesi de önemlidir çünkü aile desteği tedavinin başarısını artırır.
Dikkat Eksikliği Nedir?
Dikkat eksikliği, bir kişinin dikkati belirli bir göreve odaklamada zorlanmasıdır. Bu durum, dikkatin kolayca dağılması, unutkanlık, ayrıntılara dikkat etmeme ve görevleri tamamlama zorluğu ile karakterizedir. Dikkat eksikliğinin birçok nedeni olabilir; yetersiz uyku, stres, kaygı veya depresyon gibi psikolojik durumlar, yetersiz beslenme ve genetik faktörler bu nedenler arasında sayılabilir.
Dikkat eksikliğini tedavi etmek için davranışsal terapi yöntemleri kullanılabilir. Bu terapiler arasında zaman yönetimi teknikleri, görevleri parçalara ayırma yöntemleri ve dikkat geliştiren oyunlar yer alır. Aynı zamanda sağlıklı yaşam tarzı seçimleri yapmak da dikkat eksikliğini yönetmeye yardımcı olabilir; yeterli uyku almak, düzenli egzersiz yapmak ve dengeli beslenmek bu seçimler arasında yer alır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Neden Olur?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun kesin nedeni bilinmemektedir ancak çevresel etmenler, biyolojik faktörler veya genetik mirasın birleşiminin bu duruma neden olduğu düşünülmektedir.
Çevresel Etmenler
Doksanlı yıllarda yapılan bazı araştırmalarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna neden olabilecek çevresel etmenlere yer verilmiştir:
-
Kurşun gibi ağır metaller: Yüksek oranda kurşun içeren su ya da toprakta büyüyen çocuklarda DEHB görülme sıklığının arttığı gözlemlenmiştir.
-
Hamilelikte sigara içmek: Sigara içen annelerin doğurduğu çocuklarda hiperaktivitenin daha fazla görüldüğüne dair bazı çalışmalar mevcuttur ancak bu konuya dair kesin sonuçlara ulaşılmamıştır.
-
Stres: Özellikle hamileliğin son döneminde yaşanan psikolojik strese bağlı olarak bebeğin gelişim sürecinde olumsuz etkiler meydana gelebilir bu da hiperaktiviteye neden olabilir.
Biyolojik Faktörler
Biyolojik faktörlerden biri doğum sırasında yaşanan komplikasyonlardır. Doğumun güç ya da erken gerçekleşmesi, doğum sırasında oksijenin bebeğe yeterince ulaştırılamaması veya doğumdan önceki dönemde bebeğin yeterince beslenememesi biyolojik faktörler arasında yer alır.
Genetik Etmenler
Genetik mirasın da DEHB üzerinde etkisi vardır; DEHB’li bir çocuğun aile bireylerinden birinde dikkate değer belirtiler olmasa bile geçmişte bu durumu yaşamış olması mümkündür. Genetik çalışmalar gösteriyor ki DEHB’li bireylerin DNA’sında bazı farklılıklar gözlemleniyor.
Beyin Yapısı
Son yıllarda yapılan çalışmalarda beyin yapısının da DEHB üzerinde etkili olduğu gözlemlenmiştir:
İlk olarak DEHB’li bireylerde bazı beyin bölgelerinin diğerlerine göre daha küçük olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca DEHB’li bireylerdeki bazı sinir hücrelerinin diğerlerine göre daha az olduğu da gözlemlenen sonuçlar arasında yer alır.
Kimlerde Görülür?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) kimlerde görüldüğü konusunda genel eğilimlere dayalı bazı gözlemler yapılmıştır:
-
DEHB’li bireylerin yaklaşık %40’ında ailede bir başka bireyde de DEHB görülmektedir; bu durum dikkate alındığında DEHB’nin genetik bir eğilimi olabileceği düşünülebilir ancak bu durum her zaman böyle olmayabilir; ailede herhangi bir bireyde DEHB yoksa bu durum yine de kişide ortaya çıkabilir.
-
Yapılan araştırmalar erkeklerde kadınlara göre 2 ila 9 kat daha fazla DEHB görüldüğünü göstermektedir; erkeklerde daha fazla rastlanması aşırı hareketlilik ile ilişkilendirilirken kadınlarda daha çok dikkatsizlik ön plana çıkmaktadır.
-
Beyaz Amerikalılarda diğer etnik gruplara göre daha fazla DEHB görülmektedir ancak bunun sebebi henüz net olarak belirlenmemiştir; tedaviye erişim ile ilgili sorunlardan dolayı farklı etnik gruplarda daha az teşhis konuluyor olabilir.
-
Hamilelik sırasında sigara içen annelerin doğurduğu çocuklarda DEHB oranı daha fazla gözlemlenmiştir ancak bu konuda kesin sonuçlara ulaşılmamıştır; hamilelikte sigara içmenin beyin gelişimi üzerindeki diğer olumsuz etkileri nedeniyle bu konu daha fazla araştırma gerektirmektedir.
Kimlerde Görülmez?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan kişilerin büyük çoğunluğunda herhangi bir fiziksel ya da zihinsel engel bulunmamaktadır; bu durum engellerin kişide farklı şekillerde bir araya gelmesiyle ilişkilidir ancak bazı durumlarda fiziksel ya da zihinsel engellerde birlikte DEHB de görülebilir:
-
Fiziksel engeller: Uzuv kaybı ya da felç gibi fiziksel engelleri olan bireylerin büyük çoğunluğunda DEHB bulunmamaktadır ancak bazı durumlarda birlikte görülebilir; örneğin otizm spektrum bozukluğu olan bireylerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülebilmektedir.
-
Zihinsel engeller: Zihinsel engeli bulunan kişilerin büyük çoğunluğunda DEHB yoktur ancak zihinsel engeli olmayanların büyük çoğunluğunda da herhangi bir engel bulunmamaktadır; her iki durum da kişinin zihinsel gelişimiyle ilişkilidir ancak ayrı şartlarda oluşabilirler; zihinsel engeli olmayan bir bireyde farklı şekillerde dikkat eksikliği görülebilir ancak bunun teşhis edilmesi bazen zor olabilir.