Çölyak hastalığı, gluten adı verilen ve buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteinin ince bağırsaklarda yarattığı hasar sonucunda gelişen otoimmün bir hastalıktır. Çölyak hastalığı ince bağırsağın sindirim ve besin emilimini olumsuz yönde etkileyerek sindirim sisteminde çeşitli rahatsızlıklar ve semptomlar ortaya çıkmasına neden olur. Çölyak hastalığının kesin nedeni bilinmemektedir ancak genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle oluştuğu düşünülmektedir. Çölyak hastalığı tedavisinde ise ilaç tedavisi yerine gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla semptomların kontrol altına alınması hedeflenir. Gluten, buğday, arpa, çavdar ve bu tahıllardan üretilmiş gıda maddelerinde bulunur. Çölyak hastalarının diyetlerinde gluten içeren gıdalar yer almaz.
Çölyak hastalığının semptomları kişiden kişiye değişiklik gösterir. Çölyak hastalığı çocukluk çağına özgü bir hastalık değil aksine herhangi bir yaşta da ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığı olarak bilinen bu hastalığın tıbbi adı ise gluten enteropatisidir. Çölyak hastalığı genellikle çocuklarda meydana gelen bir hastalık olarak bilinse de her yaşta görülebilir.
Çölyak Hastalığı Nedenleri
Çölyak hastalığının kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir. Çölyak hastalığı ailesinde çölyak hastalığı bulunan kişilerde daha fazla görülmektedir. Özellikle 1. derece akrabalarında çölyak hastalığı bulunanlarda %5 ila %20 oranında görülür.
Bağışıklık sistemini zayıflatan çevresel faktörler, çölyak hastalığının gelişiminde rol oynayan faktörler arasında yer alır.
Çölyak Hastalığı Belirtileri
Çölyak belirtileri kişiden kişiye göre farklılık gösterebilir. Çölyak belirtileri arasında en yaygın olanı ishaldir. Bunun yanında kabızlık, karın ağrısı, kilo kaybı, yetersiz beslenme, mide bulantısı, kusma, şişkinlik, apandisit, ağızda aft yaraları, büyüme geriliği, ciltte kaşıntılı döküntü, osteoporoz gibi kemik rahatsızlıkları ve adet düzensizlikleri de çölyak hastalığı belirtilerindendir. Çölyak hastalığının belirtileri normal sindirim sorunlarına benzediği için çölyak hastalığı tanısı genellikle geç konur.
Çölyak Hastalığı Tanı Yöntemleri
Çölyak tanısı, kan testleri ve biyopsi yöntemleriyle konur. Kan testlerinde çölyak hastalığında ortaya çıkan antikorlar tespit edilir. Bu testler, bağışıklık sisteminin gluten adı verilen proteine karşı aşırı tepki verdiğini gösterir.
Biyopsi testi, gastroskopi adı verilen bir işlemle ince bağırsakta bulunan hücrelerin küçük bir örneğinin alınarak laboratuvara gönderilmesi yöntemidir. Biyopsinin laboratuvar ortamında incelenmesiyle kişinin ince bağırsağında gluten proteinin neden olduğu hasarın tespit edilmesi hedeflenir.
Kişide çölyak hastalığının olup olmadığını anlamanın en kolay yolu kan testleridir. Çölyak hastalarının büyük çoğunluğunda kan testinde çölyaka özgü antikorlar pozitif çıkar.
Çölyak Hastalığı Komplikasyonları
Çölyak hastalığının tedavisinde en etkili yöntem olan gluten içeren gıdalardan uzak durulmadığı takdirde çölyak hastalarının bağırsaklarında iltihaplanma meydana gelir. Bu iltihaplanma ince bağırsakta besin emiliminde azalma meydana getirebilir. Besin emilimindeki azalma sonucunda vücutta vitamin ve mineral eksikliği meydana gelir.
Çölyak hastalığı tanısı koyulmadan önce veya tedavi edilmediğinde bağırsakta uzun süre iltihap meydana gelir ve bu iltihap uzun süre devam ederse bağırsakta hasar meydana gelir. Bağırsakta meydana gelen hasar sonucunda bağırsağın kanserleşme riski artar.
Bağırsağın kanserleşme riski dışında çölyak hastalığının tedavi edilmediği takdirde demir eksikliğinden kaynaklanan anemi, kemik erimesi (osteoporoz), şeker hastalığı (tip 1 diyabet), karaciğer sirozu ve bağırsakta zararlı bakterilerin aşırı çoğalması gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Çölyak Hastalığı Tedavisi
Çölyak tedavisi, ilaç tedavisi yerine diyet tedavisi ile gerçekleşir. Gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla ince bağırsaktaki hasar kontrol altına alınabilir ve semptomlar azaltılabilir.
Gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla ince bağırsaktaki hasar kontrol altına alınır ve bağırsaktaki iltihap azalır. Çölyak tedavisinin etkili olması için diyetisyen eşliğinde dengeli bir diyet uygulanmalıdır. Çölyak tedavisinde vücutta meydana gelen vitamin ve mineral eksikliklerinin giderilmesi de önemlidir.
Çölyak Diyeti Listesi
Çölyak diyet listesi, çözüm bulmak için araştırılan bir konu olmuştur. Glutensiz besinlerin az olduğu günümüzde çölyak diyet listesi oluşturmak zor olsa da oldukça önemlidir.
Çölyak diyeti, gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla oluşturulur. Glutenli gıdaların haricinde glutenle kontamine olan gıdalar da çölyak diyet listesinde yer almaz. Glutensiz gıdalar arasında et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, sebze ve meyveler yer alır. Bu gıdaların glutensiz olduğuna emin olmak içinse etiket bilgileri kontrol edilmelidir.
Çölyak diyet listesi oluşturulurken gluten içeren tahıllar haricinde gluten içermeyen tahıllara yer verilmelidir. Glutensiz tahıllar arasında pirinç, mısır ve kinoa yer alır.
Çölyak Diyeti Nasıl Olmalıdır?
Çölyak diyeti, gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla oluşturulur. Gluten içeren gıdalar arasında buğday, arpa, çavdar ve bu tahıllardan üretilmiş gıda maddeleri yer alır.
Gluten içeren gıdalardan uzak durulmasıyla ince bağırsaktaki hasar kontrol altına alınabilir ve semptomlar azaltılabilir. Çölyak tedavisinin etkili olması için diyetisyen eşliğinde dengeli bir diyet uygulanmalıdır. Çölyak tedavisinde vücutta meydana gelen vitamin ve mineral eksikliklerinin giderilmesi de önemlidir.
Dengeli Çölyak Diyeti Nedir?
Dengeli çölyak diyeti, çölyak hastalarının sağlıklı bir yaşam sürebilmesi için dengeli beslenerek uyguladığı diyettir. Bu diyetin düzenli uygulanmasıyla çölyak hastalarının bağırsaktaki hasar kontrol altına alınır ve semptomlar azaltılır.
Çölyak Hastaları Nasıl Beslenmelidir?
Çölyak diyeti nasıl olmalıdır? sorusunun cevabı çölyak hastaları nasıl beslenmelidir? sorusunun da cevabıdır. Gluten intoleransı olanlar nelere dikkat etmelidir?
Çölyak hastası nasıl beslenmeli? sorusunun cevabında glutensiz tahıllar yer alır. Çölyak hastalarının tüketebileceği gluten içermeyen tahıllar arasında pirinç, mısır, kinoa bulunur.
Gluten İntoleransı Olanlar Nelere Dikkat Etmeli?
Gluten intoleransı olanlar, glutensiz ürünler tüketmelidir. Gluten içermeyen ürünlerin haricinde glutenle kontamine olan ürünler de gluten intoleransı olan kişiler tarafından tüketilmemelidir.
Gluten intoleransı olanlar nelere dikkat etmeli? sorusunun cevabında etiket bilgilerini okumak yer alır. Gluten intoleransı olan kişiler glutensiz ürünler tüketeceği zaman etiket bilgilerini okumalıdır.
Kişinin gluten intoleransı olsa bile gluten içermeyen ama glutenle kontamine olan ürünler tüketildiğinde kişinin hassasiyetine bağlı olarak glutende yakın değerlerde glüten içeren bu ürünler de kişide semptomlara neden olabilir.
Gluten İntoleransı Olanlar Ne Yemeli?
Gluten intoleransı olanlar ne yemeli? sorusunun cevabında gluten içermeyen tahıllar yer alır. Buğday, arpa ve çavdar içeren tahıllar gluten içerir ve gluten intoleransı olan kişiler tarafından tüketilemezken pirinç, mısır ve kinoa gluten içermeyen tahıllar arasında yer alır.
Bunun haricinde süt ve süt ürünleri, meyve ve sebzeler de gluten intoleransı olan kişiler tarafından tüketilebilir.
Çölyak Hastaları İçin Öneriler
- Düzenli kontrol: Çölyak hastalarının düzenli olarak doktor kontrolünden geçmesi önemlidir.
- Diyetisyen desteği: Diyetisyen eşliğinde dengeli bir diyet uygulanmalıdır.
- Etiket okuma alışkanlığı: Gluten içerip içermediğini anlamanın en kolay yolu etiket okumaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
Çölyak İnsülin Direncine Neden Olur Mu?
Kişide uzun süreli iltihaplı bir durum söz konusuysa o kişi ileriki dönemlerde insülin direnci riski taşır ancak çölyakta insülin direnci oluşmaz.
Mide By-Pass Çölyağı İlişkisi Nedir?
Mide by-pass ameliyatından sonra çölyağın tetikleyici semptomları mide by-pass ameliyatından sonra görülebilir ancak mide by-pass ameliyatı sonrası çölyağın yeni tetikleyici sebebi yoktur.
Sigara İçmek Çölyağı Tetikler Mi?
Sigara içmenin çölyağı tetiklediği veya kötüleştirdiğine dair bilimsel kanıt yoktur. Ancak sigara insan vücuduna birçok açıdan zarar verdiği için uzmanlar sigara kullanımını önermemektedir.
Kronik İltihaplı Barsak Hastalığı Olanlarda Çölyağı Oranı Nedir?
Kronik iltihaplı barsak hastalıklarından biri olan Crohn’s hastalarında yüzde 50 oranında çölyağın gelişme riski vardır. Ayrıca kronik iltihaplı barsak hastalarında çölyağa ait antikor bulguları ortaya çıkabilmektedir.